Pogorszone zdrowie jelit może objawiać się zmęczeniem, rozstrojem żołądka, problemami skórnymi a nawet wyzwaniami autoimmunologicznymi. Na tym lista się nie kończy. Co sprawia, że zdrowie jelit jest pogorszone? W dużej mierze jest to współczesny styl życia.

Mikrobiom jelitowy – co to jest?

Mikrobiom jelitowy to zbiór mikroorganizmów bytujących w naszych jelitach. W układzie trawiennym człowieka znajduje się około 200 różnych gatunków bakterii, wirusów i grzybów. Nie wszystkie drobnoustroje działają korzystnie na organizm – niektóre mogą być szkodliwe. Jednak wiele z nich odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Badania wykazują, że zróżnicowana flora bakteryjna jelit może obniżać ryzyko rozwoju chorób takich jak cukrzyca czy choroby jelit. Zdrowie jelit jest więc ściśle powiązany z ogólnym stanem zdrowia.

Mikrobiom jelitowy a zdrowie organizmu

Naukowcy coraz częściej badają rolę mikrobiomu jelitowego i analizują jego wpływ na ogólną kondycję organizmu. Złożoność flory bakteryjnej jelit oraz jej znaczenie dla zdrowia stały się (i ciągle są!) przedmiotem licznych badań medycznych. Ostatnie lata przyniosły dowody na związek między stanem jelit a różnymi schorzeniami związanymi z psychiką, układem nerwowym, hormonalnym czy pokarmowym. Większa różnorodność bakterii jelitowych i ogólne zdrowie jelit może pozytywnie wpływać na zdrowie psychiczne i fizyczne.

Co wpływa na pogorszone zdrowie jelit?

Nie jest to optymistyczna odpowiedź. To współczesny styl życia może wpływać negatywnie na mikrobiom jelitowy. Wśród niekorzystnych czynników można wymienić wysoki poziom stresu, niedobór snu, dietę bogatą w wysoko przetworzoną żywność i cukier oraz częste stosowanie antybiotyków czy leków przeciwbólowych. Nieobojętne dla zdrowia jelit jest też stosowanie używek.

Alkohol a zdrowie jelit

Przewlekłe nadmierne spożywanie alkoholu może modulować skład i funkcję mikrobioty jelitowej, tym samym zaostrzając uszkodzenia różnych narządów poprzez oś jelitowo-mózgową i oś jelitowo-wątrobową. Przy nadmiernym spożyciu alkoholu występuje dysbioza jelitowa, co prowadzi do zwiększonej liczebności organizmów patogennych i zmniejszonej liczebności organizmów komensalnych. Mówiąc prościej, regularne spożywanie nadmiernych ilości alkoholu może zaburzyć naturalną równowagę bakterii w jelitach i zdrowie jelit.

W zdrowym organizmie występują zarówno dobre, jak i złe bakterie – te pierwsze pomagają w trawieniu, wzmacniają odporność i chronią przed chorobami. Przewlekłe picie alkoholu sprzyja rozwojowi szkodliwych drobnoustrojów, które mogą powodować stany zapalne, problemy trawienne (np. wzdęcia, biegunki, zaparcia) i osłabiać odporność. Jednocześnie liczba pożytecznych bakterii maleje, co dodatkowo pogarsza sytuację. W efekcie może to prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak osłabiona odporność, bóle brzucha, a nawet większe ryzyko chorób przewlekłych.

Rozważasz całkowite ograniczenie alkoholu? Zobacz co możesz zyskać – przeczytaj nasz artykuł: Mniej alkoholu, więcej życia.

Palenie papierosów

Palenie papierosów jest kolejnym czynnikiem ryzyka zaburzeń jelitowych. Skutki palenia papierosów na zaburzenia jelitowe to między innymi zmiany w nawadnianiu jelit i mikrobiomie. Toksyny dymu papierosowego zaburzają dramatycznie równowagę mikrobioty jelitowej poprzez różne mechanizmy. Jednak przez to, że dym papierosowy jest tak złożoną mieszanką, współoddziaływanie wielu toksyn dymu papierosowego na mikrobiotę jelitową jest nadal niejasne.

Dieta bogata w cukier i przetworzoną żywność

Spożywanie dużych ilości przetworzonej żywności i cukru może zmniejszyć liczbę korzystnych bakterii w jelitach oraz ich różnorodność. Badania wskazują, że nadmiar cukru w diecie może prowadzić do stanów zapalnych w organizmie. Popularyzacja typowej diety zachodniej, charakteryzującej się nadmiernym spożyciem tłuszczów nasyconych i dodanych cukrów oraz niskim spożyciem nieprzetworzonych owoców, warzyw i błonnika, może bezpośrednio wpływać na skład i funkcjonalność mikrobiomu jelitowego, zaburzając równowagę mikrobiomu jelitowego, co ostatecznie prowadzi do dysbiozy jelitowej.

Chociaż dodane cukry w postaci odżywczych i nieodżywczych słodzików są ogólnie uważane za bezpieczne, to coraz więcej dowodów koreluje ich spożycie z niekorzystnymi skutkami dla ekosystemu mikrobiologicznego jelit. Jakimi? Mianowicie nieprawidłową syntezą krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, zmienioną integralnością bariery jelitowej i przewlekłym stanem zapalnym, które często napędzają dalej całą gamę schorzeń metabolicznych.

Przewlekły stres

Stres jest nieodłącznym elementem współczesności. Dlatego tak ważne jest indywidualne dopasowanie strategii i sposobów na radzenie sobie ze stresem. Na regulowanie samego siebie. Stresujące wydarzenia życiowe mogą zmieniać funkcjonowanie przewodu pokarmowego i znacząco zmieniać strukturę i aktywność mikrobiomu jelitowego, prowadząc do braku równowagi, czyli wspominanej już dysbiozy jelitowej.Z kolei mikrobiota jelitowa może wpływać na reakcje organizmu związane ze stresem. Badania naukowe sugerują ścisłą interakcję między mikrobiomem jelitowym a neurologicznymi i hormonalnymi reakcjami organizmu na stres. Na przykład: takie neuroprzekaźniki jak serotonina, dopamina czy noradrenalina są aktywne zarówno w mózgu, jak i w jelitach, wpływając na ruch pokarmu przez przewód pokarmowy, wchłanianie składników odżywczych, układ odpornościowy i mikrobiom jelitowy.

Badania sugerują także, że zaburzenia lękowe i depresyjne mogą charakteryzować się większą liczebnością mikrobioty zapalnej i mniejszą liczbą korzystnych bakterii w jelitach. Z kolei negatywne emocje i stresujące wydarzenia życiowe również są powiązane z innymi zaburzeniami przewodu pokarmowego. I nie zalicza się do nich wyłącznie nie strawności. Są to także poważniejsze stany jak stany zapalne czy choroba Leśniowskiego-Crohna.

Jak jelita pokazują, że nie są zdrowe?

Nieprawidłowości w pracy układu trawiennego mogą świadczyć o zaburzeniach mikrobioty jelitowej. Mogą to być wzdęcia, gazy, biegunki (lub przeciwnie – zaparcia) czy zgaga. Zdrowe jelita powinny lepiej radzić sobie z trawieniem i wydalaniem.

Zastanawiasz się jak wesprzeć swoje trawienie? Sprawdź nasz artykuł: 8 fermentowanych produktów i napojów wspierających trawienie.

Nagłe zmiany masy ciała

Na problemy z jelitami mogą wpływać także nieintencjonalne zmiany masy ciała. Nagły przyrost lub spadek masy ciała bez zmiany diety czy aktywności fizycznej może wskazywać na problemy z mikrobiomem jelitowym. Nieprawidłowa flora bakteryjna może zaburzać wchłanianie składników odżywczych, regulację poziomu cukru we krwi i magazynowanie tłuszczu. Przyrost masy ciała może być związany z insulinoopornością lub stanami zapalnymi. Utrata masy ciała może być wynikiem złego wchłaniania składników odżywczych, np. z powodu przerostu bakterii w jelicie cienkim (SIBO).

Nagłe zmiany masy ciała mogą być także powiązane z innymi stanami chorobowymi. Jeżeli zauważasz u siebie takie zmiany, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.

Problemy ze snem

Badania sugerują, że zaburzenia mikrobiomu mogą mieć wpływ na jakość snu, powodując jego fragmentację i skrócenie czasu trwania. To z kolei może prowadzić do chronicznego zmęczenia. Choć dokładne przyczyny tego zjawiska nie są do końca poznane, wydaje się, że mają one związek ze stanami zapalnymi, metabolizmem i zdrowiem psychicznym.

Problemy ze skórą

Niektóre schorzenia skóry, takie jak łuszczyca, czy pogorszenie jej stanu, mogą mieć związek z rodzajem bakterii obecnych w jelitach. Niedobór korzystnych bakterii może wpływać na działanie układu odpornościowego i powodować pogorszenie stanu skóry.

Słaba odporność i autoimmunologia

Coraz więcej badań wskazuje także na silny związek między zdrowiem jelit a układem odpornościowym. Zaburzona mikroflora jelitowa może prowadzić do przewlekłego stanu zapalnego i nieprawidłowego działania układu immunologicznego, co zwiększa ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych. W takich przypadkach organizm błędnie atakuje własne komórki, traktując je jako zagrożenie.

Dbaj o styl życia! Jelita Ci podziękują

Dbając o zdrowie jelit, dbamy o cały organizm. Zbilansowana dieta, sposoby na radzenie sobie ze stresem, odpowiednia ilość snu i unikanie używek, zdecydowanie mogą pomóc w utrzymaniu równowagi mikrobiomu jelitowego. Warto pamiętać, że jelita pełnią kluczową rolę nie tylko w trawieniu, ale także we wspieraniu odporności, zdrowia psychicznego i ogólnego samopoczucia.

Część zespołu Frest to dietetycy, którzy dbają o rzetelność informacji merytorycznych zawartych w tym artykule: 
Journal of Gastroenterology and Hepatology 38 (2023) 1205–1210.
Diabetology 2022 3(4):549-560.
The Institute for Functional Medicine, article: The Impact of Stress on Gut Health [dostęp: 25.03.2025].
Nutrients. 2019 Jul 16;11(7):1613.
BMJ. 2018 Jun 13;361:k2179.
Microorganisms. 2021 Feb 11;9(2):353.
Nutrients. 2021 Mar 9;13(3):886. 
Nutrients. 2020 May 8;12(5):1348.
Sleep Med Rev. 2020 Oct:53:101340.
Clin Exp Immunol. 2018 Dec 19;195(1):74–85.
Materiały zdjęciowe: unsplash.com, pexels.com